نگاه چشم‌آبی‌های غربی و شرقی به انتخابات ترکیه

یک هفته تا برگزاری سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باقی مانده است و علاوه بر مردم این کشور، این انتخابات برای دولت‌های خارجی هم مهم به شمار می‌رود و آنها هم با حساسیت این روند را دنبال می‌کنند.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و کمال قلیچدار اوغلو، نامزد ائتلاف «میز شش نفره» که بر اساس نظرسنجی‌ها شانس اول پیروزی در انتخابات آتی هستند، برای تنوین افکارعمومی مواضع خود را در عرصه داخلی و سیاست خارجی تشریح کرده‌اند. هر چند سیاست خارجی ترکیه برای مردم این کشور موضوع حاشیه‌ای به شمار می‌رود اما به دلیل تغییر و تحولاتی که در عرصه جهانی پس از جنگ اوکراین به وجود آمده، نتایج این انتخابات برای روسیه و غرب مهم است.

دلایل اهمیت اردوغان برای روسها

روسیه که پس از تنش با غرب در پی یارگیری منطقه‌ای است روی ترکیه به عنوان یک وزنه در برابر غرب حساب باز کرده است. اینکه چرا روسها اردوغان را گزینه خوبی برای پیشبرد سیاستهای خود در منطقه و جهان می‌دانند، به خاطر تعاملات نسبتا خوبی است که دو کشور در عرصه‌های مختلف دارند. یکی از مهمترین این موارد مواضع دولت اردوغان در قبال جنگ اوکراین است. ترکیه از زمان حمله روسیه به اوکراین یک اقدام محتاطانه دیپلماتیک در پیش گرفت و هر چند حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرد اما با تحریم‌های غرب علیه مسکو همسو نشد.

اردوغان حتی در اقدامی متناقض با غرب، تحریم‌های غرب را فرصتی برای خود در نظر گرفت و سعی کرد جای خالی شرکتهای اروپایی را که از روسیه خارج شده بودند پر کند و بر اساس آمارها در سال 2022، روابط اقتصادی ترکیه و روسیه بیش از 1.5 میلیارد دلار افزایش یافته است. ترکیه حتی با روسها توافق کرده تا گاز این کشور را به سمت اروپا و دیگر مناطق انتقال دهد و نقش ترانزیتی در این زمینه بازی می‌کند و برای روسیه هم در کسب درآمدهای حاصل از انرژی کمک می‌کند.

نکته دیگر که سبب تقویت مناسبات اردوغان با روسیه شده است، بحث حضور گسترده گردشگران روسی در شهرهای ترکیه است. پس از آنکه مرزهای اروپا به روی گردشگران روسی بسته شد، روسها گزینه ترکیه را انتخاب کردند و در سال 2022، ترکیه میزبان گردشگران بیشتری از روسیه بود و طبق آمارها با ورود گردشگران روس و سرمایه‌گذاری در ترکیه میزان درآمدهای گردشگری این کشور به بالاترین میزان خود یعنی ۲/ ۴۶ میلیارد دلار رسید. ترکیه به خاطر بحران اقتصادی و زلزله  به درآمدهای بخش گردشگری بیش از پیش نیاز دارد تا بتواند این معضلات را حل کند.

این مسئله با سیاست آمریکا برای منزوی کردن و قطع درآمدهای روسیه در تضاد است و به خاطر این اقدام از اروغان دل‌چرکین هستند.    

اردوغان در برابر غربیها رویکرد مستقل‌تری از خود به نمایش گذاشته است و سعی دارد در صورت پیروزی مجدد در انتخابات آتی، سیاست توسعه همکاری با مسکو را ادامه دهد. اما مواضع قلیچدار اوغلو با سیاستهای مسکو همخوانی ندارد و در صورت پیروزی رهبران اپوزیسیون، احتمال بازنگری در سیاست همکاری با روسیه وجود دارد. همانگونه که قلیچدار اوغلو روز جمعه در مصاحبه با بی بی سی، به صراحت گفت که روابط با غرب را به نزدیکی با روسیه ترجیح می‌دهد. به باور قلیچدار اوغلو، پیوستن به اتحادیه اروپا و بهبود مناسبات با غرب از هر چیزی برای مردم ترکیه مهمتر است و گفته که در صورت پیروزی این روند را با قدرت از سر خواهد گرفت. این درحالی است که مقامات روسیه دنبال تضعیف اتحادیه اروپا هستند و در این مورد هم مواضع مخالفان ترکیه در تضاد با سیاستهای مسکو قرار دارد.

هرچند قلیچدار اوغلو گفته که روابط با روسیه را ادامه می‌دهد و توازنی بین مسکو و غرب برقرار خواهد کرد، اما اکنون روابط دوجانبه این کشور با روسیه فقط مسئله داخلی به شمار نمی‌رود بلکه آمریکا و اروپاییها در این باره نقش مهمی ایفا خواهند کرد تا سیاستهای آنکارا را مطابق خواسته‌های خود تدوین کنند و قلیچدار اوغلو هم مجبور خواهد شد به خواسته غربیها تن دهد. ناظران بر این باورند که در صورت پیروزی مخالفان، ترکیه سعی خواهد کرد وابستگی خود به انرژی روسیه را از 50 درصد به 30 درصد کاهش دهد که به نوعی کمک به آمریکا است که سعی دارد مسیر درآمدهای انرژی روسیه را قطع کند.

همکاری تسلیحاتی و انرژی

دلیل دیگر اهمیت اردوغان برای روسیه، به همکاریهای نظامی دو کشور در سالهای اخیر برمی‌گردد. اردوغان با وجود مخالفت شدید غربیها، از روسیه سامانه‌ موشکی اس 400 خریداری کرد در حالی که روسیه از این فرصت برای تشدید شکاف در ناتو و دور کردن ترکیه از غرب استفاده می‌کند. خرید تسلیحات پیشرفته از روسیه به نوعی عبور از خط قرمزهای ناتو بود که با خشم رهبران این ائتلاف نظامی مواجه شد. آمریکا در واکنش به خرید اس 400، فروش جنگنده اف 35 و اف 16 به ترکیه را تعلیق کرد و همین مسئله به تشدید تشنها بین آنکارا واشنگتن منجر شد. اما اردوغان در برابر فشارهای واشنگتن تسلیم نشد و برای اینکه به متحد غربی خود دهن کجی کرده باشد، تهدید کرد که اگر جنگنده‌ها را تحویل ندهد از روسیه سوخو 57 خریداری خواهد کرد. این درحالی است که رهبران اپوزیسیون میز شش نفره گفته‌اند که در صورت به قدرت رسیدن برای خرید جنگنده‌های اف 35 از آمریکا تلاش خواهند کرد و این مسئله یکی از برنامه‌های کاری مخالفان خواهد بود. تمایل ترکیه برای خرید جنگنده از آمریکا یعنی قطع همکاریهای نظامی با روسیه است و تحلیلگران معتقدند که در صورت پیروزی مخالفان، واشنگتن ترکیه را تحت فشار قرار خواهد داد تا استفاده از اس 400 را تعلیق کند.

روسیه در سالهای اخیر سعی کرده با دور کردن ترکیه از ناتو، شکاف در اردوگاه غرب را تشدید کند و در حال حاضر بال شرقی ناتو به دلیل روابط نسبتا خوب ترکیه با مسکو آسیب جدی دیده است و روسها ترجیح می‌دهند با تداوم قدرت در دستان اردوغان، ناتو را تضعیف کنند. اما قلیچدار اوغلو، گفته که حاضر نیست اعضای ناتو را از خود برنجاند و بیشتر با سیاستهای غرب همسو خواهد شد.

اردوغان در ماجرای پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو سختگیری‌ زیادی از خود به خرج داد و تنها عضوی بود که مخالفت خود را با حضور اعضای جدید در این ائتلاف نظامی اعلام کرد و همین مسئله هم نوعی بازی در پازل مسکو بود، اما قلیچدار اوغلو که رویای عضویت در اتحادیه اروپا را در سر می‌پروارند برای اینکه به خواسته خود برسد، مجبور خواهد شد تا امتیازاتی را به آمریکا و اروپا بدهد.

هر چند آمریکاییها مدعی هستند که هر آنچه در توان داشته باشند برای کمک به متحدانشان دریغ نمی‌کنند اما در عرصه عمل خلاف آنرا ثابت کرده‌اند. با اینکه ترکیه عضو ناتو است اما روسیه اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه را ساخته است که اخیرا افتتاح شد و ترکیه به جمع دارندگان انرژی هسته‌ای در جهان پیوست. حتی گفته می‌شود که روسیه بر اساس توافق با ترکیه بابت ساخت نیروگاه هسته‌ای قصد دارد سامانه‌های راداری و موشکی خود را نزدیک این نیروگاه در ترکیه مستقر کند که در حکم نفوذ به خاکریز ناتو قلمداد می‌شود و این چیزی نیست که آمریکاییها می‌خواهند. لذا با تداوم ریاست اردوغان، همکاری مسکو و آنکارا در عرصه انرژی تقویت خواهد شد و آمریکا از این مسئله به شدت نگران است.

همسویی اردوغان با سیاستهای منطقه‌ای مسکو

ترکیه در مسائل منطقه‌ای هم تا حدی به سمت روسها متمایل شده است. با اینکه در بحران سوریه اردوغان در تقابل روسیه قرار داشت اما در سالهای اخیر مواضع خود را متعادل کرده و این روزها با میانجیگری مسکو، در راستای عادی سازی روابط با دمشق گام برمی‌دارد و هر چه به طرف روسیه متمایل می‌شود به همان اندازه از غربی‌ها دورتر می‌شود. اگرچه قلیپدار اوغلو هم گفته که روابط با سوریه را در دستورکار قرار خواهد داد، اما از آنجا که واشنگتن به شدت از این مسئله عصبانی است شاید بتواند دولت قلیچدار اوغلو را با دادن امتیازات اقتصادی و نظامی، از این مسئله منصرف کند.

اردوغان همچنین برای گرفتن امتیازات بیشتر از غرب، در نشست سازمان همکاری شانگهای در سپتامبر 2022 هم حضور پیدا کرد تا به مقامات آمریکایی این پالس را بدهد که اگر با خواسته‌هایش موافقت نکند، گزینه‌های جدید روی میز هستند که به هیچ وجه خواست غربیها نیست.

همگان می‌دانند که قلیچدار اوغلو به شدت با سیاست خارجی اردوغان به خصوص در ارتباط با منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا مخالف است و به منزله این است که با سیاستهای مسکو در این مناطق هم زاویه گیدا می‌کند.

برخلاف اردوغان که در بسیاری از سیاستهای داخلی و خارجی، موضع مستقلی از غربیها اتخاذ می‌کرد اما قلیچدار اوغلو از چنین توانی برخودار نیست. زیرا که او گزینه برآمده از شش ائتلاف است که هر کدام مطامع و خواسته‌های حزبی خود را دارند و اگر قلچدار اوغلو به قدرت برسد یکدست کردن مواضع آنها دشوار است. همانگونه که احمد داوود اوغلو، که در ائتلاف مخالفان حضور دارد، گفته که قلیچدار اوغلو بدون هماهنگی و موافقت دیگر اعضای ائتلاف نمی‌تواند تصمیمات استراتژیک بگیرد.

تحلیلگران بر این باورند که روسیه به دلیل روابط نسبتا خوبی که در سالهای اخیر با ترکیه داشته است، از اردوغان حمایت می‌کند ولی غربیها که اردوغان را چالشی جدی بر سر راه برنامه‌های خود می‌دانند، ترجیح می‌دهند که قلیچدار اوغلو سکان هدایت ترکیه را به دست بگیرد. همچنانکه جف فلیک سفیر ایالات متحده در آنکارا، دیدار ماه گذشته با قلیچدار اوغلو دیدار و گفتگو کرد که خشم اردوغان را برانگیخت و آنرا مداخله در انتخابات دانست و به حامیانش گفت: «ما باید در این انتخابات به ایالات متحده درس به یاد ماندنی بدهیم».

هر چند مخالفان ترکیه گفته‌اند که روابط با غرب را در راس اولویت برنامه‌های دولت خود قرار خواهند داد و به اعتمادسازی با متحدان اقدام خواهند کرد اما روابط ترکیه با روسیه هم در سالهای اخیر چنان به هم گره خورده است، که قلیچدار اوغلوهم نمی‌تواند به راحتی به آن پشت پا بزند. اظهارات رهبران احزاب مخالف به داشتن ایجاد توازن و روابط برابر با روسیه و غرب نشان دهنده تمایل مخالفان برای حفظ بی‌طرفی در شرایط بی‌ثباتی بر اساس توازن قوا و منافع بازیگران بزرگ است. از طرفی، روند تحولات اخیر جهانی نشان داد که روسیه و چین در موضع برتری نسبت به غربیها قرار دارند و از آنجا که افکار عمومی ترکیه هم حامی دستاوردهای همکاری با مسکو هستند، پشت کردن کامل به روسیه ممکن به نظر نمی‌رسد.